بر همین اساس و نیز درباره مسائل دیگر، با آیت‌الله سیدمحمد امین، امام جمعه موقت شهر ری و مولف کتاب آداب، احکام و اسرار نمازجمعه به گفت و گو پرداخته‌ایم.
- فلسفه وجودی نمازجمعه بعد از انقلاب اسلامی چه بوده است؟
نمازجمعه یکی از برنامه‌های عبادی - سیاسی اسلام است و به‌عنوان یک همایش هفتگی تلقی می‌شود، که آثار و برکات فراوانی به دنبال دارد و به عنوان نماد همبستگی و هماهنگی میان همه اقشار و طبقات جامعه است.
نمازجمعه اتفاق و اتحاد میان آحاد مردم و از سویی دیگر حلقه وصلی بین ملت و حاکمیت است و از همین جا باید به فلسفه وجودی نمازجمعه پی‌برد. در روایتی که از امام هشتم در باب فلسفه وجودی نمازجمعه و حکمت اینکه چرا در نمازجمعه دو خطبه قرار داده شده است، می‌فرماید: «برای اینکه این جایگاهی است که عموم مردم حضور پیدا می‌کنند و بستری آماده است برای اینکه حاکم اسلامی مسائل را با مردم در میان بگذارد.»
باتوجه به اینکه همه امامان جمعه باید از سوی حاکم اسلامی و ولی‌فقیه منصوب شوند و این یک منصب حکومتی است که دیگر فلسفه وجودی نمازجمعه همین حلقه وصل بین مردم و حاکمیت است. امام جمعه بایستی مسائل سیاسی و انتقال مشکلات مردم به مسئولان و مدیران جامعه را انجام دهد.
طبیعی است تا حاکمیت از پشتیبانی مردم برخوردار نباشد نمی‌تواند سیاست‌های خود را به نحو صحیح پیش ببرد و مردم نیز تا حاکمیت را قبول نداشته باشند از آن پشتیبانی نمی‌کنند. حضور در نمازهای جمعه به نحوی بیانگر بیعت و اعلام رضایت، وفاداری و پشتیبانی مردم از حاکمیت دینی و ولایت دینی است. در نتیجه می‌توان در این قالب دیگر فلسفه وجودی نمازجمعه را مطرح کرد.
- در یک بررسی اجمالی نمازجمعه تا چه اندازه توانسته است به اهداف مورد نظر خود برسد؟
در نمازجمعه اقشار مختلف جامعه، طبقات گوناگون کارگزاران نظام، مدیران جامعه حضور پیدا می‌کنند و بدیهی است که نمازجمعه در موارد بحرانی با تبیین اوضاع سیاسی و شرایط و اهداف کلان نظام، همچنین تبیین و روشنگری نسبت به برنامه‌های دشمنان و پرده برداشتن از ترفندها و توطئه‌های دشمنان می‌تواند تاثیرگذار باشد.
در دوران ٣٠ ساله پس از پیروزی انقلاب اسلامی ما شاهد این نقش برای نمازجمعه بوده‌ایم. در دوران دفاع مقدس و چه در بحران‌هایی که در کشور پیش آمده است روشنگری‌های ائمه جمعه به خصوص در مواقعی که مقام معظم رهبری ضرورت حضور خودشان را در نمازجمعه می‌بینند و مطالب را بازگو می‌کنند، بسیاری از توطئه‌ها خنثی شده است و نابسامانی‌ها سامان گرفته است.
- اشاره کردید به اینکه نمازجمعه توطئه‌های دشمنان را خنثی می‌کند. نمازجمعه چگونه دارای این قدرت است؟
قطعاً یکی از تاثیرات مثبت و بسیار شگرف نمازجمعه خنثی کردن توطئه دشمنان است. چه در زمانی که ائمه جمعه موضع‌گیری لازم را در دفاع از نظام مقدس جمهوری اسلامی دارند و چه در زمانی که مردم با شعارهای کوبنده از این مواضع حمایت می‌کنند و چه در زمانی که خود مقام معظم رهبری در نمازجمعه شرکت می‌کنند همه باعث شکست دشمن در اجرایی شدن برنامه‌ها و توطئه‌هایش می‌شود.
- باتوجه به جنبه‌های اعتقادی و سیاسی نمازجمعه، کدامیک از جنبه‌های نمازجمعه بر دیگری اولویت دارد؟
اسلام یک دین جامعه و کامل است و شئون سیاسی و اجتماعی با شئون عبادی و شرعی در آن جمع شده است. هم ناظر به نیازهای مادی مردم است و هم ناظر به نیازهای معنوی مردم است.
نمازجمعه نماد این مسائل است یعنی از یک‌سو مردم را به لحاظ معنوی و روحی تغذیه می‌کند به لحاظ فکری آنها را ارتقاء می‌بخشد و از سویی دیگر با طرح مسائل سیاسی و اقتصادی، موارد مختلفی را که مورد نیاز جامعه است هدایت می‌کند. نمازجمعه جایگزین نماز ظهر روز جمعه است، باید ٤ رکعت باشد و اینکه به دو رکعت تقلیل داده شده است، به خاطر دو خطبه است که به جای دو رکعت دیگر در آنجا مطرح است.
اگر ما آن دو رکعت را صرفاً یک عمل عبادی تلقی کنیم، چون نفس حضور و نفس اجتماع مردم خودش کارگشاست و آثار سیاسی هم به این اجتماع روز جمعه مترتب است،آن دو خطبه دیگر، جنبه سیاسی نمازجمعه را نشان می‌دهد. امام جمعه در یکی از خطبه‌ها با طرح مسائل اخلاقی و اهتمام به نصایح، جنبه‌های فردی و اجتماعی را تامین می‌کند. در خطبه دیگری نیز با ارائه تحلیل سیاسی به تبیین مواضع نظام، رهبری می‌پردازد.
هم چنین مردم را نسبت به مصالح، مفاسد و تهدیدهای دشمن آگاه می‌کند و موجب رشد سیاسی آنها می‌شود و آنها را از خطراتی که در انتظار آنهاست، مصونیت می‌بخشد.
- با این شرایط فکر می‌کنید طرح چه مسائل سیاسی در اولویت خطبه‌های نمازجمعه است؟ اولویت طرح مسائل سیاسی چگونه باید تعیین شود؟
طرح مسائل سیاسی در نمازجمعه باید تابع اوضاع و شرایط سیاسی داخل و خارج کشور باشد. طرح مسائل سیاسی به این معناست که هر حادثه‌ای که در نسبت ملت مسلمان، چه در مقیاس جهانی و چه در رابطه با ملت مسلمان در داخل کشور وجود دارد باید در نمازجمعه طرح شود و خطیب نمازجمعه باید فردی باشد که قدرت تجزیه و تحلیل داشته باشد.
هم به اخبار سیاسی دسترسی داشته باشد و هم از اوضاع جاری داخلی کشور و هم مسائل سیاسی خارجی و بین‌المللی آگاهی داشته باشد. امام جمعه باید به تناسب هرجمعه بحث یا بحث‌هایی را که احساس می‌کند مورد نیاز مردم است، مطرح کند.
در مواردی انتقاداتی در باره طرح مسائل جناحی مطرح می‌شود.
- آیا این درست است که امام جمعه نظرات عقیدتی و جناحی خود را در قالب خطبه سیاسی نمازجمعه مطرح کند؟
قطعاً بیان نظرات عقیدتی و سیاسی امام جمعه در نمازجمعه درست نیست، زیرا سیاست کلی نظام این است که تریبون نماز به هیچ وجه به صورت تریبونی گروهی و برای حمایت از یک طیف و جناح سیاسی تبدیل نشود. اینکه امام جمعه بخواهد در حمایت از گروهی یا علیه گروه سیاسی دیگری، قطع نظر از دیدگاه حاکمیت و ولایت کاری انجام دهد
این با سیاست کلی نمازجمعه و همچنین شورای سیاستگذاری ائمه جمعه سازگار نیست و این موضوع هم از سوی مسئولین ذیربط و همچنین در همایش‌های سالانه‌ای که رهبری با ائمه جماعات دارند، مورد تاکید قرار می‌گیرد.نمازجمعه نباید تریبون تبلیغاتی گروهی خاص باشد. زیرا تریبون نمازجمعه مربوط به ولایت و همه مردم است.
اگر تریبون نمازجمعه تبدیل به تریبون جناحی و سیاسی شود، باعث ایجاد شکاف بین صفوف مختلف مردم می‌شود و تریبونی با این کیفیت به جای ایجاد وحدت و اتحاد بین مردم باعث ایجاد نفاق و شکاف بین مردم می‌شود.
- بر اساس آنچه گفتید امام جمعه نقش واسطه‌ای هم دارد. امام جمعه تا چه اندازه می‌تواند مشکلات مردم را به گوش مسئولان برساند و تا چه اندازه سخنگوی مردم در نزد مسئولان است؟
وقتی مردم مشکلات خودشان را اعم از مشکلات شخصی و یا مشکلات دیگر با امام جمعه مطرح می‌کنند، امام جمعه نیز این مشکلات را با مسئولان ذیربط در میان می‌گذارد و در رفع این مشکلات و معضلات می‌کوشد. یا اگر مشکل مهمتر باشد آن‌را از تریبون نمازجمعه مطرح می‌کند و از مسئولان درخواست می‌کند که این مشکلات را برطرف کنند.این ارتباط همیشه وجود داشته است و مردم به امام جمعه به عنوان یک جایگاه مورد اعتماد مراجعه و مسائل خود را مطرح می‌کردند.
- با این حال چه آسیب‌هایی در این مسیر وجود دارد وچه مواردی جایگاه امام و یا نماز جمعه را تهدید می‌کند؟
غیر از وارد شدن امام جمعه به مسائل سیاسی و جناحی و حزبی آن چیزی که جایگاه امام جمعه را تهدید می‌کند، مسائل مادی و اقتصادی است و این آسیب جدی است که ممکن است جایگاه امام جمعه را تهدید کند.یکی از موارد دیگری که این جایگاه را متزلزل می‌کند نحوه زندگی کردن است.
آن چیزی که از سوی ائمه معصومین و مقام معظم رهبری مورد تاکید قرار گرفته است، این است که زندگی ائمه جماعات نباید از سطح زندگی متوسط مردم بالاتر باشد و اگر آنها به واسطه جایگاهی که دارند به مسائل تجملاتی و مسائل رفاهی بپردازند باعث می‌شود مردم از زهد و تقوایی که در نمازجمعه تاکید می‌شود، دور شوند.
- در شرایط فعلی کشور و با توجه به تحولاتی که در عرصه‌های متعدد شاهد هستیم، مهمترین راز و سری که باعث جذب مردم به نمازجمعه می‌شود، چیست؟
مهمترین سر این است که مردم ببینند مطمئن‌ترین و قابل اعتماد‌ترین جایگاه نمازجمعه است، یعنی وقتی به عملکرد ائمه جمعه نگاه می‌کنیم. ببینیم آنها جزء سالم‌ترین افراد در جامعه هستند. یا در عرصه سیاسی خطا نکرده‌اند یا خطایشان قابل اغماض است و در مسائل اخلاقی و اجتماعی نیز افرادی شایسته هستند. به همین دلیل مردم نمازجمعه را جایگاهی برای کسب اخبار موثق و یا برای تعیین تکلیف می‌بینند.
همشهری جمعه
